gurã (gú-rã) sf guri/gure (gú-ri) shi guri (gúrĭ) – guva tsi s-aflã tu partea di nghios a caplui di om (mãrdzinitã di dauã budzã, cu cari zburashti sh-prit cari intrã mãcarea tu trup); guva dit caplu-a prãvdzãlor (cu cari mãcã shi prit cari scot bots); muts, mutsã, mutscã, zurnã, arostu, arostru; (fig:
1: gurã = (i) dishcljidzãturã dit lucri ca saclu, punga, putslu, etc. tsi sh-u-aduc cu gura; guvã; (ii) boatsi, zbor, grai; (iii) om, insu; (iv) yiu, tu banã; (v) bãshari; (vi) unã ascãpitari prit gãrgãlan di apã (di-unã cumatã di mãcari, etc.); expr:
2: tserlu-a gurãljei = partea di nsus (tãvanea, cubelu) a gurãljei;
3: cad tu gura di lup = mi fac afan, mi fac cãipi, mi cher, cãipusescu;
4: am guri multi (ti hrãniri) = am multsã cilimeanj, oaminj, sufliti tsi lipseashti s-lã dau di mãcari;
5: nu-am gurã s-grescu = nu-am nitsiunã furnjii, ndreptu ca s-dzãc un zbor; nj-easti-arshini tra si scot un zbor dit gurã;
6: gurã s-avea, vreai greascã = zbor tsi s-dzãtsi trã un lucru tsi nu-l videm, cu tuti cã easti ningã noi, dinintea-a ocljilor, lucru tsi-l cãftãm shi nu-l videm;
7: gurã ari, gurã nu-ari = zbor tsi s-dzãtsi trã nveastili tsi s-poartã ghini cu soacrili;
8: nu nã grim cu gura = him cãrtits, ncãceats;
9: nj-aspargu gura = l-zburãscu di-arãu, l-cacuzburãscu;
10: aspealã-ts gura = s-nu zburãshti urãt di omlu bun, s-nu-l zburãshti di-arãu, s-nu-l cacuzburãshti;
11: nu-l trec n gurã = nu-l zburãscu di-arãu, nu-l cacuzburãscu;
12: am gura-aspartã = (i) zburãscu lucri uruti sh-arushinoasi; zburãscu vruti sh-nivruti; (ii) zburãscu sh-aspun misticadz tsi lipsea s-lji tsãn ascumtsã; nu pot s-tsãn misticadz;
13: am gurã; am gura mari; u-adar gura nã palmã; mi doari gura di zburãri; nu mi satur di gurã; nj-neadzi gura ca unã moarã aspartã; nu-nj tatsi gura; etc. = zburãscu multi, vruti sh-nivruti, agonja sh-fãrã s-astãmãtsescu; nu mi satur di zbor;
14: apã-nj njardzi gura = (i) zburãscu ghini sh-limpidi; (ii) zburãscu multi, vruti sh-nivruti, agonja sh-fãrã s-astãmãtsescu;
15: am gura bunã = zburãscu ghini;
16: am gura dultsi, am gurã di njari = zburãscu mushat, cu boatsi bunã sh-dultsi;
17: am gura hani = dzãc tut tsi minduescu, tsi shtiu, nu pot s-tsãn un mistiryiu;
18: nj-afirescu gura = am cãshtigã cãndu zburãscu tra s-nu dzãc tsi nu lipseashti;
19: u dzãc cu giumitati di gurã = zburãscu, cu tuti cã nu para voi sã zburãscu (cã nu para pistipsescu c-atseali tsi dzãc suntu dealihea, etc.);
20: cari gura nu-l doari, muntsãlj disicã = zbor tsi s-dzãtsi tr-atsel cari zghileashti di arsunã sh-muntsãlj, cari nu-ari altu lucru shi zburashti geaba, tu vimtu;
21: zburãscu gurã cu gurã = zburãscu cu cariva tu-un loc iu s-nu poatã s-mi avdã vãrnu;
22: s-bashi n gurã = suntu oaspits bunj;
23: nji si dusi gura la ureaclji = nji sã featsi unã foami mari, hiu multu-agiun;
24: bag tu gurã; bag tsiva n gurã = mãc;
25: ljau nã gurã = mãc niheamã, unã mãshcãturã;
26: nj-curmu di la gurã = nu mãc cãt voi tra s-dau s-mãcã altu;
27: nji s-usucã gura = (i) mi-acatsã unã seati mari sh-mizi pot s-ashteptu s-beau tsiva; (ii) zburãscu multu, nji s-usucã gura di-ahãtã zburãri;
28: hiu cu suflitlu la gurã = (i) mizi pot s-adilj, mizi pot s-ljau anasi; (ii) nj-caftu arihatea dupã tsi fac un mari copus; (iii) hiu multu lãndzit shi etim sã-nj dau suflitlu, s-mor;
29: nj-adutsi suflitlu la gurã = nj-adutsi suflitlu la nari; chicusescu, mi nvirinã multu, mi cãrteashti multu cu-atseali tsi-nj fatsi, mi-adutsi tu-unã halã di nu shtiu tsi altu s-fac; nj-yini tu nãri;
30: agãrshescu di la mãnã pãn la gurã = agãrshescu multu agonja;
31: lj-u-astup gura; lj-u ncljid gura; lj-acats gura = l-fac s-tacã, nu lu-alas sã zburascã, l-fac s-nu poatã s-dzãcã vãr zbor;
32: nj-si lja gura; nu-nj s-avdi gura; u ncljish gura = amutsãscu, tac shi nu scot un zbor dit gurã;
33: ãlj ljau zborlu din gurã = (i) dzãc un zbor tamam atumtsea cãndu un altu easti etim s-lu dzãcã idyiul zbor; (ii) lj-talj zborlu, lj-curmu zborlu tra sã zburãscu mini;
34: mi lja gura pri dininti = zburãscu ninti ca s-mi minduescu trã tsi easti ghini s-dzãc, dzãc tsi nu lipsea s-dzãc, mi dau di padi cu atseali tsi dzãc;
35: nu-nj si dutsi pãnea la gurã; nu-nj si bagã n gurã = mãc fãrã orixi, nu ved hãiri di mãcarea tsi-u fac, escu nvirinat shi nu-am orixi tra s-mãc tsiva;
36: di gurã-gurã = di la om la om;
37: easti mash gura di nãs = nãs zburashti mash, s-alavdã sh-nu fatsi tsiva;
38: mi ljau dupã gura-a lui = fac ashi cum dzãtsi el, ashi cum mi urnipseashti;
39: ashteptu (sã-nj si da) n gurã; ashteptu pãnea n gurã; ashteptu s-nji cadã hica n gurã = voi s-li aflu tuti lucrili etimi, adrati, fãrã lucru; ashteptu sã-nj si da tuti lucrili fãrã tra s-fac tsiva trã eali;
40: ashteptu cu gura hãscatã = ashteptu cu multã nearãvdari, mizi pot s-ashteptu;
41: stau cu gura hãscatã = mi ciudusescu di-atseali tsi ved;
42: nj-alasã gura bali (apã) = zãlipsescu, nj-si fatsi mari orixi;
43: nu bag ghini n gurã; pãnã s-dishcljidz gura = dinãoarã, unãshunã, sticlu-aestu, pãnã s-dzãts “meau!”;
44: nj-alãxescu (nj-fac) gura = alãxescu atseali tsi mãc; alãxescu arada cu cari mãc mãcãrurli; nj-alãxescu nustimada tsi u-am ãn gurã;
45: va-nj badz gura sum nari = nu mi mealã dip;
46: gura-lj dzãtsi, narea-lj avdi = tsi zburashti cu boatsea apusã, tsi zburashti peagalea;
47: (dzãtsi) tsi-lj yini n gurã = (dzãtsi) tsi-lj treatsi prit minti, fãrã si s-mindueascã ghini;
48: canda ari jarlu n gurã = (om) tsi nu poati s-tsãnã un mistico;
49: ts-alasã gura lapti = zbor tsi s-dzãtsi cãndu cariva ari mari mirachi trã un lucru;
50: aurlu (zghilescu) cãt nji ncapi (nj-u poati) gura = aurlu cãt pot di vãrtos, cu boatsea cãt ma mari)
{ro: gură; bot; voce; etc.}
{fr: bouche; gueule; voix; etc.}
{en: mouth; voice; etc.}
ex: unã mãnãstiri cu nipãrtica tu mesi sh-cu calj alghi deavãrliga (angucitoari: gura); boatsea njicã sh-gura mari (angucitoari: tufechea); un arap cu gura dishcljisã (angu-citoari: cireaplu); nã featã cu mãnjli n gechi, u ljai mbratsã fãr s-u ntreghi, cu seati mari u bash ãn gurã, sh-ti saturi di laptili tsi-lj curã (angucitoari: plosca); nã bisearicã cu calj alghi (angucitoari: gura sh-dintsãlj); altu hascã gura sh-altu nchirdãseashti; di gurã s-bati caplu; cari sh-aveaglji gura, caplu-a lui sh-aveaglji; suntu shapti guri (fig: inshi); cãdzut tu gurã di lup
(expr: faptu afan); yin stiihiili s-nã lja gura (fig: boatsea); lu-agiumsirã cu gurã (yiu, tu banã); si-sh agiungã mã-sa cu gurã (yii, tu banã); atumtsea-lj vinji gura (zborlu, boatsea; expr: nchisi sã zburascã, nye); lji si lo gura
(expr: chiru boatsea; nu mata putu sã zburascã; dãmlusi); ari guri multi
(expr: oaminj tsi vor hrãniri, cilimeanj multsã); lj-acãtsã gura-a Hristolui
(expr: lji ncljisi gura; Hristolu nu-avu tsi s-dzãcã); cari u dishcljisi gura, nã palmã u-adrã
(expr: zburãscu multi, vruti sh-nivruti); nu-sh grescu cu gura
(expr: suntu ncãceats); ari gurã ficiorlu-aestu
(expr: zburashti multu, shtii sã zburascã; nu mi treatsi n gurã
(expr: nu mi zburashti di-arãu, nu mi cacuzburashti); ti ncãceash? tsi-asparsish gura?
(expr: l-zburãsh di-arãu? l-cacuzburãsh?); nã s-avea dusã gura la ureaclji di foami
(expr: nji s-avea faptã unã foami mari, earam multu-agiunj); nu bãgã tsiva n gurã
(expr: nu mãcã tsiva) di trei dzãli; pãn calu s-lja nã gurã
(expr: s-mãcã, s-pascã niheamã); ficiori tsi-ashteaptã n gurã
(expr: s-lã si da tuti etimi), ca tsiva pulj orghi; ashtipta cu gura hãscatã
(expr: cu nearãvdari) tuts, ca cireasha-atsea coapta; tu avlii eara nã fãntãnã, cu apã aratsi, cã bali ts-alãsa gura
(expr: zilipseai s-beai apã); lji s-avea uscatã gura
(expr: lj-eara multã seati); nu li bagã ghini n gurã
(expr: unãshunã, cãt ahiursi s-mãcã); nvirinat, cã nu-lj si bãga tsiva n gurã
(expr: cã nu-avea orixi dip); nu lã si dutsea pãnea la gurã
(expr: nu-avea orixi, nu para vrea s-mãcã), macã mãca ahoryea; nu-lj si bagã n gurã mãshcãturã di pãni
(expr: easti nvirinat sh-nu-lj yini s-mãcã, nu-ari chefi, nu-ari orixi); gura-a ta s-ti scadã sh-a lumiljei s-ti-alavdã; cari nu-l doari gura, tutã dzua matsinã; cari aurlã pravatos, gura-a lui va-l doarã; vai astuchi gura-a lumiljei?; gura chirii nu-nj caftã, ma nitsi cu chirii-i datã; sh-u nvitsã gura cu minciunj, shi s-va s-aspunã alihea, nu poati; s-nu ti saturi di gura-a lui, ahãntu bun om; lj-u scoasi amalmã prit gurã; cu gura oaspi sh-cu inima ts-u hearbi; gura lilici shi inima cirnici; di gurã s-bati caplu; gura nu caftã chirii ti zburãri; gura nu dzãtsi: nimal!; pãnã n gurã hiu sãtul; tsi-lj yini la cur, li dzãtsi la gurã; cu gura muntsãlj scolj; nu tsi intrã n gurã, ma tsi easi din gurã easti amãrtii; tsi easi din gurã easti-arãu, nu tsi badz; gura ndreadzi, gura-aspardzi; njicã-i sh-broasca, ma gurã mari ari; gura nu-ari sãturari, cãtu-lj dai, ahãt caftã
§ guritsã1 (gu-rí-tsã) sf guritsã (gu-rí-tsã) – gurã njicã; gurshoarã
{ro: guriţă}
{fr: petite bouche}
{en: small mouth}
ex: nu-lj s-avdi guritsa (gura-a lui njicã); ts-yinea s-lã sorghi guritsa
§ gurshoarã (gur-shĭŭá-rã) sf gurshori (gur-shĭórĭ) – (unã cu guritsã1)
ex: gurshoara (guritsa) lã si strãmbã
§ gurahan (gu-ra-hánŭ) sm, sf, adg gurahanã (gu-ra-há-nã), gurahanj (gu-ra-hánjĭ), gurahani/gurahane (gu-ra-há-ni) – tsi ari gura mari sh-aurlã vãrtos (tsi ari gura hani); ficior tsi plãndzi, njiureadzã sh-aurlã multu
{ro: cu gura mare; copil miorlâitor}
{fr: qui a une grande bouche; enfant pleurnicheur}
{en: with big mouth; whining child}
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn