(expr: easti glar, tivichel, zurlu, tsi nu mindueashti ca oaminjlji di-aradã); cati om shi mintea-lj; cãts oaminj, ahãnti mintsã; hapsea, trã oaminj i adratã; nu easti om (fig: nu easti om bun, tinjisit); tsi tsã easti c-avush tatã domnu, cãndu tini nu eshti om
(expr: om bun; om avut; etc.)!; tatã-tu domnu sh-tini necã om
(expr: necã bun; necã avut; etc.); lj-aflã omlu uidia; iu-i omlu cu doauã capiti
(expr: alipidat, gioni, fuviros); l-feci om!
(expr: l-feci om avut; lj-ded prãxi buni; l-feci om cu carti; etc.); nu suntu oaminj
(expr: nu suntu gionj; nu suntu tinjisits; etc.); cãts oaminj, ahãti mintsã; omlu fãr di oaminj, nu-i om; arshinea-i trã oaminj

§ niom (ni-ómŭ) sm nioaminj (ni-ŭá-minjĭ) – tsi nu easti om bun; tsi easti un om multu-arãu; tsi easti un mostru di om
{ro: om rău, crud}
{fr: méchant}
{en: bad man}
ex: ti fatsi di om, niom (ti fatsi di om bun tsi eshti, om nibun)

§ agruom (a-gru-ómŭ) sm agruoaminj (a-gru-ŭá-minjĭ) – om tsi nu easti criscut tu lumi (om di la munti, niishit tu lumi; om arãu la suflit shi multu crud
{ro: om sălbatic}
{fr: homme sauvage}
{en: wild man}

§ omã (ó-mã) sf omi/ome (ó-mi) – mama-a tatãlui i a dadãljei; mai, mumã, moashi
{ro: bunică}
{fr: grand’mère; aïeule}
{en: grandmother}

§ oamã (ŭá-mã) sf oami/oame (ŭá-mi) – muljari tsi-ari aushitã multu (di vãrã 100 di anj!); moashi gioanã; moashi
{ro: babă, babă voinică}
{fr: très vieille femme; mère, brave femme}
{en: old lady, brave old lady}
ex: nã moashi oamã (multu moashi, di vãrã 90 di anj sh-cama); ishi oama (moasha gioanã) cu lupata; esh lea oamã (mamã, moashi), esh lai afendi (tatã, aush); nveasta-a lui easti oamã (gioanã); muljarea-a lui nu easti ca tuti muljerli, easti oamã (gioanã)

§ uminiri/uminire (u-mi-ní-ri) sf fãrã pl – multimi di oaminj; oaminjlji dit ntreaga lumi; uminitati, uminãtati
{ro: umanitate}
{fr: humanité}
{en: humanity}
ex: tutã uminirea (tuts oaminjlji dit lumi) s-alavdã pri Domnul

§ uminitati/uminitate (u-mi-ni-tá-ti) sf uminitãts (u-mi-ni-tắtsĭ) – (unã cu uminiri)
ex: vãcuhi shi uminitati (biserits shi oaminj)

§ uminãtati/uminãtate (u-mi-nã-tá-ti) sf uminãtãts (u-mi-nã-tắtsĭ) – (unã cu uminiri)

§ uminilji/uminilje (u-mi-ní-lji) sf fãrã pl – sãmtsãrli di vreari shi njilã tsi li-aducheashti un om fatsã di alantsã oaminj; inima bunã shi hãrli aleapti tsi li ari un om
{ro: omenie}
{fr: civilité, affabilité}
{en: civility, courtesy, graciousness}
ex: tora va lj-aflu uminilja-a lui (cãt di bun om easti, sh-tsi bunets fatsi); ari uminilji pri nãs

§ uminescu (u-mi-nés-cu) adg umineascã (u-mi-neás-cã), umineshtsã (u-mi-nésh-tsã), umineshti (u-mi-nésh-ti) – tsi ari tuti hãrli buni a omlui; di om
{ro: omenesc}
{fr: humain}
{en: human}
ex: di multu nu-avea vidzutã nã fatsã umineascã (di om); umineshti (fapti di om) suntu lucrili aesti

§ umineashti/umineashte (u-mi-neásh-ti) adv – tsi ari s-facã cu hãrli (buni) a omlui; ca faptu di om; cu uminilji
{ro: omeneşte}
{fr: d’homme, humainement}
{en: manly}
ex: zbura umineashti (ca omlu bun)

(expr: cãt s-lj-agiungã, cãt loc va s-lja sãrma tu stumahi)?; cãndu mi minduescu cãt lucru am, mi-acatsã heavra
(expr: canda lãndzidzãscu); acãtsat casã
(expr: loat casã cu nichi)?; pri mini mi-acatsã
(expr: ãnchisi s-mi doarã) tu lingurici; li mãcã! si-lj s-acatsã!
(expr: s-lj-armãnã tu grumadz); cu nãs nu putem s-n-acãtsãm
(expr: s-nã ncãrligãm, s-nã nciupãm; s-n-acãtsãm la ntreatsiri); acãtsã
(expr: cãdzu greauã) eapa cu nãs; mi-acãtsai
(expr: dada-nj cãdzu greauã cu mini) tru paranomãlj; nu lu-acatsã mintea
(expr: nu-achicãseashti, nu aducheashti); s-acãtsã
(expr: sicã, dãmlusi) di mãnj sh-di cicioari; lu-acatsã
(expr: ãlj sta ghini) armatli; lj-acãtsã ghini
(expr: vidzu hãiri cu) minciuna; lãili stranji mi-acatsã
(expr: nj-sta ghini); apa nu lu-avea acãtsatã
(expr: nu lj-avea faptã ghini); mi-acatsã
(expr: mi fatsi s-vom) amarea; bãgarã s-acatsã aloaturli trã numtã
(expr: si sã ndreagã trã numtã); lu-acãtsarã dratslji di ureclji
(expr: s-nãiri multu, s-inãtusi multu, timusi multu); s-avea acãtsatã di peri
(expr: s-avea ncãrligatã, nciupatã); muljari tsi lj-acatsã mãna di tuti
(expr: shtii s-facã multi lucri, cu mãsturilji, lishor sh-cum lipseashti); s-afirea s-nu lj-acatsã luna
(expr: s-nu-agiungã noaptea-amãnat); nu lu-acãtsa loclu
(expr: nu putea si sta tu-un loc; nu-l tsãnea, nu lu-avea loclu); zboarãli a tali acãtsarã loc
(expr: avurã griutati, featsirã lucrul tsi lipsea); nj-spunea cã la izvur acãtsarã feata aestã
(expr: u ncãlicarã, u-ambãirarã); cãldãrusha easti-acãtsatã
(expr: s-arsi pri foc) cu lapti; biu unã scafã di yin shi lu-acãtsã
(expr: lu-andrãlãsi, l-featsi sã-lj yinã mintsãli deavãrliga, lu mbitã); cum lu vidzu, acãtsã guvili
(expr: s-ascumsi); easti acãtsat cu mãyii
(expr: lj-si featsirã mãyi) di nu easti ghini; etc. etc.

§ acãtsat (a-cã-tsátŭ) adg acãtsatã (a-cã-tsá-tã), acãtsats (a-cã-tsátsĭ), acãtsati/acãtsate (a-cã-tsá-ti) – harea tsi u-ari un tsi easti acãtsat; tsi easti bãgat tu mãnã; loat, apucat, apcat, spindzurat, nchisit, etc.
{ro: agăţat, prins, ocupat}
{fr: accroché, attrapé, saisi, occupé}
{en: caught, occupied, started}
ex: suntu acãtsati (loati) cãljurli; cu mãnjli acãtsati (di lucru); ficiori acãtsats
(expr: a curi dadã avea cãdzutã greauã) Sãmbãta; tsi-ai di cãntsã acãtsat (mãrãnat)?

§ acãtsari/acãtsare (a-cã-tsá-ri) sf acãtsãri (a-cã-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu acatsã cariva icã s-acatsã tsiva; loari, apucari, apcari, spindzurari, nchisiri, etc.
{ro: acţiunea de a agăţa, de a prinde, de a ocupa; agăţare, prindere, ocupare}
{fr: action d’accrocher, d’attraper, de saisir, d’occuper}
{en: action of catching, of occupying, of starting}
ex: nã acãtsam cu acãtsarea; tãmbarea vrea acãtsari (spindzurari di penurã)

§ neacãtsat (nea-cã-tsátŭ) adg neacãtsatã (nea-cã-tsá-tã), neacãtsats (nea-cã-tsátsĭ), neacãtsati/neacãtsate (nea-cã-tsá-ti) – tsi nu easti acãtsat; tsi nu-ari lucru; niloat, neapucat, nispindzurat, ninchisit, etc.
{ro: care nu este agăţat (prins, ocupat); neagăţat}
{fr: qui n’est pas pris, qui ne pas attrapé; inoccupé, chômeur}
{en: who is not caught (occupied); unemployed}
ex: ãl leagã di doi calj neacãtsats (tsi nu eara acãtsats; dit irghilii); easti neacãtsat (nu-ari lucru, shadi tutã dzua)

§ neacãtsari/neacãtsare (nea-cã-tsá-ri) sf neacãtsãri (nea-cã-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu-acatsã icã nu s-acatsã tsiva; niloari, neapucari, nispindzurari, ninchisiri, etc.
{ro: acţiunea de a nu agăţa, de a nu prinde, de a nu ocupa}
{fr: action de ne pas attraper, de ne pas saisir, de ne pas occuper}
{en: action of not catching, of not occupying, of not starting}

§ acãtsãturã (a-cã-tsã-tú-rã) sf acãtsãturi (a-cã-tsã-túrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva acatsã tsiva; atsea tsi ari acãtsatã un; apucãturã, hui, tabieti, nvets, hãri (uruti), etc.; (fig: acãtsãturã = (i) stihimã; (ii) itii, sibepi, furnjii; (iii) alatusi, nindriptati)
{ro: agăţătură, nărav}
{fr: prise, (mauvaise) manière}
{en: catch, grasp, bad habit}
ex: lj-aflai unã acãtsãturã (fig: furnjii)

§ discats (dis-cátsŭ) (mi) vb I discãtsai (dis-cã-tsáĭ), discãtsam (dis-cã-tsámŭ), discãtsatã (dis-cã-tsá-tã), discãtsari/discãtsare (dis-cã-tsá-ri) – scot (ljau, dipun, etc.) un lucru di-aclo iu easti acãtsat (spindzurat);
(expr: hiu discãtsat = nu-am lucru)
{ro: desprinde (un lucru de unde este agăţat)}
{fr: décrocher}
{en: unhook, take down}
ex: discatsã-nj giuplu di pi penurã

§ discãtsat (dis-cã-tsátŭ) adg discãtsatã (dis-cã-tsá-tã), discãtsats (dis-cã-tsátsĭ), discãtsati/discãtsate (dis-cã-tsá-ti) – (lucru) tsi easti scos di-aclo iu eara acãtsat; (loclu) di iu easti loat un lucru spindzurat; fui discãtsat
(expr: nu-avui lucru) tutã veara
{ro: desprins (de unde este agăţat)}
{fr: décroché}
{en: unhooked, taken down}

§ discãtsari/discãtsare (dis-cã-tsá-ri) sf discãtsãri (dis-cã-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-discatsã un lucru
{ro: acţiunea de a desprinde (un lucru de unde este agăţat)}
{fr: action de décrocher}
{en: action of unhooking, of taking down}

{ro: acţiunea de a nu înţelege; neînţelegere}
{fr: action de ne pas comprendre}
{en: action of not understanding}

§ chicãsescu (chi-cã-sés-cu) (mi) vb IV chicãsii (chi-cã-síĭ), chicãseam (chi-cã-seámŭ), chicãsitã (chi-cã-sí-tã), chicãsi-ri/chicãsire (chi-cã-sí-ri) – (unã cu achicãsescu)

§ chicãsit (chi-cã-sítŭ) adg chicãsitã (chi-cã-sí-tã), chicãsits (chi-cã-sítsĭ), chicãsiti/chicãsite (chi-cã-sí-ti) – (unã cu achicãsit)

§ chicã-siri/chicãsire (chi-cã-sí-ri) sf chicãsiri (chi-cã-sírĭ) – (unã cu achicãsiri)

§ acãchisescu (a-cã-chi-sés-cu) (mi) vb IV acã-chisii (a-cã-chi-síĭ), acãchiseam (a-cã-chi-seámŭ), acãchisitã (a-cã-chi-sí-tã), acãchisiri/acãchisire (a-cã-chi-sí-ri) – (unã cu achicã-sescu)
ex: acãchisii (aduchii) tsi-nj scriai; acãchisi tsi eara zborlu

§ acãchisit (a-cã-chi-sítŭ) adg acãchisitã (a-cã-chi-sí-tã), acãchisits (a-cã-chi-sítsĭ), acãchisiti/acãchisite (a-cã-chi-sí-ti) – (unã cu achicãsit)
ex: easti multu acãchisit (chischin, tsi lj-acatsã mãna)

§ acãchisiri/acãchisire (a-cã-chi-sí-ri) sf acãchisiri (a-cã-chi-sírĭ) – (unã cu achicãsiri)

§ neacãchisit (nea-cã-chi-sítŭ) adg neacãchisitã (nea-cã-chi-sí-tã), neacãchisits (nea-cã-chi-sítsĭ), neacãchisiti/neacãchisite (nea-cã-chi-sí-ti) – (unã cu neachicãsit)
ex: om neacãchisit (tsi nu easti aduchit; tsi nu shtii s-lu facã un lucru); vrevuri neacãchisiti (tsi nu s-acãchisescu ghini tsi suntu) murmura din sinlu a noaptiljei

§ neacãchisiri/neacã-chisire (nea-cã-chi-sí-ri) sf neacãchisiri (nea-cã-chi-sírĭ) – (unã cu neachicãsiri)

§ achicãshonj (a-chi-cã-shĭónjĭŭ) adg achi-cãshoanji/achicãshoanje (a-chi-cã-shĭŭá-nji), achicãshonj (a-chi-cã-shĭónjĭ), achicãshoanji/achicãshoanje (a-chi-cã-shĭŭá-nji) –
1: tsi achicãseashti multu ghini; tsi easti multu dishteptu;
2: tsi ari puteri ca di mãyii (ca dit altã lumi); apicãshonj, mãyipsit, mãndipsit, aumbrat, cãntat
{ro: năzdrăvan}
{fr: féé}
{en: magic}
ex: aestu eara cal achicãshonj (aumbrat, cãntat, tsi shtii tut, tsi poati s-facã mãyi)

§ apicãshonj (a-pi-cã-shĭónjĭŭ) adg apicãshoanji/apicãshoanje (a-pi-cã-shĭŭá-nji), apicãshonj (a-pi-cã-shĭónjĭ), apicãshoanji/apicãshoanje (a-pi-cã-shĭŭá-nji) – (unã cu achicãshonj)
ex: ghini ma, sharpili aestu eara apicãshonj (tsi shtia tut, tsi putea s-facã mãyi)

§ achicazmo (a-chi-caz-mó) sm achicazmadz (a-chi-caz-mádzĭ) – atsea tsi-avem dupã tsi s-achicãseashti lumea; chicazmo, achicãsiri, acãchisiri, aduchiri
{ro: înţelegere, pricepere}
{fr: compréhension}
{en: understanding}

§ chicazmo (chi-caz-mó) sm chicazmadz (chi-caz-mádzĭ) – (unã cu achicazmo)

(expr: tsi ncoa tsi nclo = tsi unã, tsi altã; si ncljidem zborlu, aestã easti)
{ro: încolo}
{fr: de là}
{en: there, that side, the other side}
ex: trapsi nclo (cãtrã-aclo); va-nj fug nclo (cãtrã-aclo), diparti; nclo (cãtrã tu-atsea parti) l-vidzui; ncoa, nclo alãgai (alãgai sh-di-aestã parti sh-di-alantã); yin di nclo (di di-alantã parti)

§ nclotsi/nclotse (ncló-tsi) adv – (unã cu nclo)
ex: sh-cama nclotsi (cãtrã-aclo), capidane!

§ ãnclo (ãn-cló) adv – (unã cu nclo)
ex: voi, rumãnjlji, di-ashi ãnclo (di-aclo, diparti)

§ ãnclotsi/ãnclotse (ãn-cló-tsi) adv – (unã cu nclo)

§ nculo (ncu-ló) adv – aclo, ma nclo, di-aclo, di diparti
{ro: încolo, de acolo, de departe}
{fr: là, de là, de loin}
{en: there, from there, from a distance}
ex: tricurã nculo (nclo); nculo (di-alantã parti) di arãu; di nculo (di diparti)

§ nculea (ncu-leá) adv –
1: di-aestã parti; cãtrã-aoa, ncoa, ãncoa, ncoatsi, ãncoatsi;
2: di-alantã parti; di-atsea parti; cãtrã-aclo; nclo, ãnclo, nclotsi, ãnclotsi;
(expr: di-aoa shi nculea = di-aoa shi nclo, di-aoa sh-ninti)
{ro: încoace; încolo}
{fr: de ce côté-ci; de ce côté-là}
{en: here, this side; there, the other side}
ex: nu yinu nculea (ncoa); cã di aoa nculea
(expr: di-aoa shi nclo; di-aoa sh-ninti), apili va s-curã totna; apili di-aoa nculea nu va hibã tsãnuti tu cljai; di-aoa nculea s-ti aveglji singur s-nu pats tsiva

§ ãnculea (ãn-cu-leá) adv – (unã cu nculea)

§ anculea (an-cu-leá) adv – (unã cu nculea)

§ dinclo (din-cló) adv – di-alantã parti di loclu iu s-aflã atsel tsi zburashti; di-alantã parti; ma nclo; naparti, anaparti, dindi, didindi
{ro: dincolo}
{fr: au delà, loin, de l’autre coté}
{en: over there, on the other side}
ex: arupsirã dinclo (ma nclo); dinclo (de-alantã parti) di cãshari; alipidã dinclo di dzeanã

§ dinclotsi (din-cló-tsi) adv – (unã cu dinclo)

{ro: neacoperit}
{fr: decouvert}
{en: uncovered}

§ neacupiriri/neacupirire (nea-cu-pi-rí-ri) sf neacupiriri (nea-cu-pi-rírĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu nu acoapirã (alasã dizvilit) tsiva; ninviliri, neascundeari, ningrupari
{ro: acţiunea de a nu acoperi; neacoperire}
{fr: action de ne pas couvrir, de decouvrir}
{en: action of not covering, of uncovering}

§ neacupirit2 (nea-cu-pi-rítŭ) adg neacupiritã (nea-cu-pi-rí-tã), neacupirits (nea-cu-pi-rítsĭ), neacupiriti/neacupitite (nea-cu-pi-rí-ti) – tsi easti dishcljis (shi nu-ascundi simtsãmintili dealihea tsi li ari tra si spunã altili minciunoasi); cari nu easti ipucrit
{ro: care nu este ipocrit}
{fr: qui n’est pas hypocrite}
{en: who is not an hypocrite}

§ acupirãturã (a-cu-pi-rã-tú-rã) sf acupirãturi (a-cu-pi-rã-túrĭ) – lucrul cu cari s-acoapirã tsiva; anvãliturã, anvãlitoari
{ro: acoperitură}
{fr: couverture}
{en: cover}

§ acupirãmintu (a-cu-pi-rã-mín-tu) sn acupirãminti/acupirãminte (a-cu-pi-rã-mín-ti) – lucrul cu cari s-acoapirã tsiva (om, casã, lucru, etc.); cuvertã, yeambulã, vilendzã, doagã, etc.; citii, cupirish
{ro: pătură, acoperământ; acoperiş}
{fr: couverture; toit; hausse}
{en: cover, blanket; roof}
ex: bagã acupirãmintili pristi sãmari; noi avem putsãni acupirãminti (vilendzã)

§ cupirish (cu-pi-ríshĭŭ) sf cupirishuri (cu-pi-rí-shĭurĭ) – partea di casã tsi u-acoapirã; citii, acupirãmintu
{ro: acoperiş}
{fr: toit}
{en: roof}

§ discoapir (dis-cŭá-pirŭ) (mi) vb IV discupirii (dis-cu-pi-ríĭ), discupiream (dis-cu-pi-reámŭ), discupiritã (dis-cu-pi-rí-tã), discupiriri/discupirire (dis-cu-pi-rí-ri) – dau di-unã parti acupirãmintul cu cari easti-acupirit (anvilit) un lucru sh-lu-aspun ashi cum easti dealihea; aflu un lucru tsi eara ascumtu sh-lu scot tu migdani, tra s-lu veadã tutã dunjaea; dizgrop, dizvãlescu, dizvilescu
{ro: dezveli, descoperi, divulga}
{fr: (se) dévoiler, (se) decouvrir, divulguer}
{en: discover, unwrap, disclose}
ex: ficiorlu s-discupiri (s-disvãli); u discupirit (u-aflat, u-aspusit) furlichea?; nu vru s-nji discoapirã (s-nj-aspunã) tsiva; mi discupirii (dizvãlii) cã nj-eara cãldurã; s-nu tsiva di s-discoapirã (di s-aspun cari suntu, tsi minduescu dealihea) un di-alantu

§ discupirit (dis-cu-pi-rítŭ) adg discupiritã (dis-cu-pi-rí-tã), discupirits (dis-cu-pi-rítsĭ), discupiriti/discupirite (dis-cu-pi-rí-ti) – tsi-lj s-ari scoasã acupirãmintul cu cari easti nvãlit (acupirit, anvãrtit) un lucru; dizvãlit, dizvilit, discupirit
{ro: dezvelit, descoperit, divulgat}
{fr: dévoilé, decouvert, divulgué}
{en: discovered, unwrapped, disclosed}

§ discupiriri/discupi-rire (dis-cu-pi-rí-ri) sf discupiriri (dis-cu-pi-rírĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu discoapirã tsiva; dizgrupari, dizvãliri, dizviliri
{ro: acţi-unea de a dezveli, de a descoperi, de a divulga; dezvelire, desco-perire, divulgare}
{fr: action de (se) dévoiler, de (se) decouvrir, de divulguer}
{en: action of discovering, of unwraping, of disclosing}