Dictsiunar

purtucal (pur-tu-cálŭ) sm purtucalj (pur-tu-cáljĭ) – pom dit locurli caldi (ca Gãrtsia, bunãoarã), tsi nu creashti sh-multu analtu (pãnã la 3-4 m), cu frãndzãli tsi sta multsã anj pri pom, cari fatsi lilici albi, mushat anjurzitoari sh-yimishi mãri (cãt meari mãri), cu coaja groasã, di-unã hromã ca galbinã-aroshi (purtucalishi), dzã-moasi sh-dultsi
{ro: portocal}
{fr: oranger}
{en: orange tree}
ex: la noi nu crescu purtucaljlji

§ purtucalã (pur-tu-cá-lã) sf purtucãlj (pur-tu-cắljĭ) – fructul faptu di purtucal, di-arada ma mari di mer, cu-unã coaji galbinã (tsi da niheamã pi-arosh) tsi s-curã lishor cu mãna tra si scoatã njedzlu mpãrtsãt tu filii cãrnoasi, dzãmoasi, dultsi sh-multu nostimi tu mãcari; purtucalji
{ro: portocală}
{fr: orange (fruit)}
{en: orange}
ex: tuts li vor purtucãljli

§ purtucalji/purtucalje (pur-tu-cá-lji) sf purtucãlj (pur-tu-cắljĭ) – (unã cu purtucalã)

§ purtucalish (pur-tu-ca-líshĭŭ) adg purtucalishi/purtucalishe (pur-tu-ca-lí-shi), purtucalish (pur-tu-ca-líshĭ), purtucalishi/purtucalishe (pur-tu-ca-lí-shi) – hromã tsi sh-u-adutsi cu coaja di purtucalã coaptã, galbinã-aroshi
{ro: portocaliu}
{fr: orange (couleur)}
{en: orange (color)}

§ purtucaliu (pur-tu-ca-líŭ) adg purtucalii/purtucalie (pur-tu-ca-lí-i), purtucalii (pur-tu-ca-líĭ), purtucalii (pur-tu-ca-líĭ) – (unã cu purtucalish)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

alãndurishi/alãndurishe

alãndurishi/alãndurishe (a-lãn-du-rí-shi) sf alãndurishi/alãn-durishe (a-lãn-du-rí-shi) – earbã tsi creashti piningã casa-a omlui, tu locuri virani, casi apãrnãsiti, ningã stiznji, etc., cu frãndzi tãljati multu, cu lilici galbini, sh-cari scoati unã soi di dzamã (ca laptili) galbinã/purtucalishi cãndu lji s-arupi truplu; hilidunjauã, hilidru-njauã
{ro: iarba rândunelei}
{fr: herbe aux verrue, chélidoine, grande éclaire}
{en: great celandine}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

arigan

arigan (a-rí-ghan) sm ariganj (a-rí-ghanjĭ) – unã soi di plantã tsi poati s-creascã sh-agrã tu cãmpu ma, di-aradã, easti criscutã tu grãdinã di om, trã mushuteatsa-a ljei sh-ti anjurizma tsi u da, cu frãndzã shcurti, sivi, cu peri njits di dauli pãrtsã, cu lilici shiriti (chindisiti cu multi buei, galbinã, purtucalishi sh-aroshi, ahoryea i amisticati), mushati sh-anjurzitoari; lugurii scoasã dit frãndzãli uscati loati dit unã soi di arigan (planta) tsi s-bagã tu mãcãruri tra s-lã da unã mirudyeauã shi nustimadã ahoryea; rigan, mangiurami, mandzuranã
{ro: maghiran}
{fr: origan}
{en: oregano}

§ rigan (rí-ghan) sm riganj (rí-ghanjĭ) – (unã cu arigan)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

baltsotã

baltsotã (bal-tsó-tã) sf baltsoti/baltsote (bal-tsó-ti) – lilici criscutã tu grãdinã, mushatã sh-anjurzitoari, di-unã hromã amisticatã di galbin, purtucalish sh-arosh, cu frãndzã tsi sta andicra, unã fatsã di altã; mandzuranã, mangiurami
{ro: crăiţă}
{fr: oeillet d’Inde}
{en: french marigold}
ex: ca baltsota di pi pat

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

bilescu

bilescu (bi-lés-cu) (mi) vb IV bilii (bi-líĭ), bileam (bi-leámŭ), bilitã (bi-lí-tã), biliri/bilire (bi-lí-ri) – scot chealea di pi truplu ntreg (i unã parti di truplu) a unui nimalj; cur di coaji un arburi (un mer, unã purtucalã, etc.); zmulgu peanili di la un pulj (gãljinã); zmulgu perlu di pi caplu (truplu) a unui om; cur, dispolj, gulishinedz, zmulgu, deapir, etc.;
(expr:
1: dispolj pri cariva = lj-ljau tut tsi ari (casã, stranji, aveari, etc.;
2: bilescu pãndzã (cãmesh, stranji, etc.) = lau (alghescu) pãndzã (cãmesh, stranji, etc.) acasã i la-arãu)
{ro: jupui, beli, coji, înălbi (pânză)}
{fr: ôter la peau; écorcer; dépouiller; blanchir (toile)}
{en: skin; bark; peel, strip, launder}
ex: altsã di chelj li bilea oili; tundi-u oaea, ma nu u bilea; nu shtea s-lu bileascã (s-lji scoatã chealea); bilea-l njelu ghini; cãsaplu ma bileashti nãmaljlu; lj-avea psusitã calu sh-ma-l bilea; nã bilirã furlji
(expr: nã dispuljarã, nã loarã tut tsi-aveam); muljerli bilescu pãndza la-arãu
(expr: u la, u-alghescu) pãndza la-arãu; pãndza aestã nu s-bileashti ghini
(expr: nu s-la, nu s-algheashti); muljerli s-duc la izvur ca s-bileascã pãndzãli

§ bilit (bi-lítŭ) adg bilitã (bi-lí-tã), bilits (bi-lítsĭ), biliti/bilite (bi-lí-ti) – (pravdã) tsi-lj s-ari scoasã chealea di pi trup; (fructu) tsi-lj s-ari curatã coaja; tsi-lj s-ari zmulsã perlji (a unui om) i peanili (di la gãljinã); etc.; curat, dispuljat, gulishinat, zmulsu, dipirat, etc.
{ro: jupuit, belit, cojit, înălbit (pânză)}
{fr: ôté la peau; écorcé; dépouillé; blanchi (toile)}
{en: skinned; barked; peeled, stripped, laundered}
ex: cascã piroasa, intrã bilitlu (angucitoari: lãpuda cu ciciorlu); cap bilit (fãrã per); gumar bilit (fãrã sãmar)

§ biliri/bilire (bi-lí-ri) sf biliri (bi-lírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva bileashti tsiva; curari, dispuljari, gulishinari, zmuldziri, dipirari, etc.
{ro: acţiunea de a jupui, de a beli, de a coji, de a înălbi pânză; jupuire, belire, cojire, înălbire}
{fr: action d’ôter la peau; d’écorcer; de dépouiller; de blanchir la toile}
{en: action of skinning; of barking; of peeling, of stripping, of laundering}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

croc2

croc2 (crócŭ) sm pl(?) – unã soi di earbã tsi creashti agrã tu vulodz sh-livãdz, ma easti criscutã sh-di om tu grãdinj, cu trup shcurtu tsi creashti cati an dit unã soi di tseapã ngrupatã tu loc, cu frãndzã strimti shi lundzi, cu lilici viniti, galbini icã purtucalishi, dit cari si scoati unã lugurii galbinã sh-anjurzitoari, ufilisitã tu fãtsearea-a yitriilor shi ta si s-bagã tu mãcãri ca s-lã da unã anjurizmã shi unã nustimadã ahoryea; safran, shafran, shufran, shãfrani
{ro: şofran}
{fr: safran, crocus}
{en: saffron, crocus}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

culeastrandu

culeastrandu (cu-leas-trán-du shi cu-leás-tran-du) sm pl(?) – numã datã la ma multi turlii di lilici di grãdinã icã agru-lilici tsi crescu tu cãmpu, pãduri sh-pãshunjli di la munti, cu frãndzã ntredz tsi crescu dit trup aproapea di-arãdãtsinã shi sta ma multi andicra di trup, sh-cu lilici galbini-purtucalishi-bagavi adunati stog ca schicuri i umbreli; culeatsã
{ro: clopoţei, ciuboţica cucului, ţâţa oii; ori ghiocel(?)}
{fr: campanule, primevère, digitale; ou perce-neige(?)}
{en: campanula, primula, digitalis; or snowdrop(?)}
ex: tra s-nj-adun culeastrandu

§ culeatsã2 (cu-leá-tsã) sf culets (cu-létsĭ) – (unã cu culeastrandu)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

cupaci

cupaci arosh (cu-pácĭŭ-a-róshŭ) sm cupaci arosh (cu-pácĭ-a-róshĭ) shi sn cupaci/cupace aroshi (cu-pá-ci a-ró-shi) – unã soi di cupaci analtu (tsi easti adus dit Amirichii), cu truplu ndreptu, multu ufilisit ca arburi plãntat tu cãsãbadz, la mardzinea di sucãchi, trã mushuteatsa-a frãndzãlor cari toamna sh-alãxescu hroma tu-arosh-purtucalish
{ro: stejar roşu}
{fr: chêne rouge}
{en: red oak}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

curcubetã

curcubetã (cur-cu-bé-tã) sf curcubeti/curcubete (cur-cu-bé-ti) – numã datã la ma multi planti tsi au un trup lungu (cari poati s-agiungã pãnã la 4m) tsi s-tradzi azvarna pri loc, frãndzã mãri, lãrdzi, sh-acupiriti cu peri ascuri, shi cu lilici mãri galbini-purtucalishi tsi da yimishi mãri (di-aradã ma mãri di caplu-a omlui shi cãtivãrãoarã pot s-agiungã pãnã la 15-20Kg), stronghili, cu coaja albã, galbinã, purtucalishi, etc., cu carnea di nuntru moali, dzãmoasã tsi s-mãcã heartã, coaptã, tu mãcãri i tu piti, mplinã di simintsã albi, mãri tsi s-buni tu mãcari (di-aradã fripti); yimisha faptã di-aestã plantã; citurã;
(expr:
1: (cap di) curcubetã = (i) cap, cãrãfetã, carafetã, ciuturã; (ii) cap gros, tsi nu-aducheashti lishor tsi-lj si dzãtsi; cap di citurã;
2: nu-lj talji curcubeta; si-lj dinjits curcubeti easti; ari cap di curcubetã; easti cu curcubeta goalã; easti curcubetã; curcubetã lu-ari caplu, etc. = om tsi easti glar, hazo, tivichel, prostu, cu caplu gros, ca unã pravdã cari mãcã coji di curcubeti; tsi nu easti dishteptu, tsi nu-nj talji caplu, tsi nu-aducheashti lishor tsi-lj si dzãtsi; tsi nu-ari minti n cap; etc.
3: li bag tu curcubetã = li bag tu cãrãfetã; li aduchescu sh-li bag ghini tu minti tra s-nu li-agãrshescu;
4: doilji bes tu-unã curcubetã = suntu oaspits bunj, s-uidisescu multu;
5: (dzãtsi, vindi) curcubeti hearti, curcubeti di Kirasova = (zburashti, dzãtsi) glãrinj, minciunj, chirãturi, papardeli, curcufexali, burlidz mbãirati; mãnits di tãmbari, bishinj di cuc, colja-mbolja, grandzali-mandzali, etc.;
6: curcubetã cãpãitã = curcubetã shidzutã, moali;
7: curcubetã trã beari = vas faptu dit coaja-a unei curcubetã uscatã;
8: lj-umplu curcubeta = l-cãndãrsescu, l-fac s-aducheascã;
9: va-nj bea curcubeta apã = va mi vatãmã, va mor;
10: (muljarea) furã curcubeta = (muljarea) armasi greauã, cu sartsinã)
{ro: dovleac}
{fr: citrouille, courge, gourde, calebasse}
{en: pumpkin, gourd}
ex: nã bisearicã fãrã intrari, hearbi di lumea tsi ari (angu-citoari: curcubeta); tindu funi sh-adun gljami (angu-citoari: curcubeta); easti mplin di lumi, tsi s-minã dipriunã ca alghinjli tu cushor (angucitoari: curcubeta); tsi-i cãnd bati trumbeta, dratslji sh-frãngu curcubeta? (angucitoari: cucotlu); s-dutsi, s-dutsi curcubeta la apã, pãnã s-frãndzã nãoarã; la armãnj nu-aflji curcubeti cu gushi; na! iu dau di nã simintsã di curcubetã; ninga nu timsi gushi curcubeta, sh-mutã cap; cãndu curcubetã, cãndu gusha lungã; cãndu criscush, curcubetã, sh-cãndu strãmbash cap?; lj-bea curcubeta apã
(expr: easti mortu); tsi cap di curcubetã ari!

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

dzamã

dzamã (dzá-mã) sf dzãmuri (dzắ-muri) shi dzãnj (dzắnj) – muljitura tsi easi dit poamili coapti (gortsã, purtucali, hiumunits, piponj, tumãts, etc.) cãndu suntu apitrusiti; muljitura tsi easi dit carni cãndu easti friptã i heartã; muljitura dit mãcari (amisticatã multi ori cu carni, zãrzãvãts, fãrinã arsã, etc.); muljiturã adratã di poami acri hearti (tra s-tsãnã) cu cari s-acreadzã mãcãrli earna; pronjlu tsi easi dit unã aranã tsi coatsi; hirturã, supã, ciorbã, ciurbã, acrimi, pronj, etc.
(expr:
1: dzamã aranã = apã tu cari s-hearbi cinushi di lemnu, bunã trã aspilarea-a stranjilor i a vasilor di mãcari
2: dzamã di gãljinã = supã di gãljinã; gãljinã heartã cu dzamã di fãrinã arsã;
3: dzamã di pãni = pãni uscatã heartã tu apã, tu cari s-bagã sh-niheamã cash)
{ro: zeamă, supă, sos}
{fr: jus, bouillon, soupe, sauce}
{en: jus, soup, sauce}
ex: ghela ari multã dzamã; dzamã di carni; mãcarea ari dzamã multã; carni friptã cu dzamã; featsim dzamã (supã); gortsãli apidyi au dzamã; di dzama di agru-pruni s-adarã acrimea; lo nãshti simitsi muljati tu dzamã di erghi di somnu; aspilãm stranjili cu dzamã aranã (di cinushi); mãcãm dzamã di gãljinã
(expr: supã di gãljinã; icã gãljinã heartã sh-cu fãrinã arsã); gãljinã veaclji, dzamã bunã; stricoarã dzama-a mearilor tr-unã shishi

§ zamã (zá-mã) sf zãmuri (zắ-muri) – (unã cu dzamã)

§ dzãmãturã (dzã-mã-tú-rã) sf dzãmãturi (dzã-mã-túrĭ) – mãcari (supã, ciorbã) faptã cu multã dzamã; pãni dinjicatã tu apã heartã cu putsãn umtu
{ro: zeamă lungă; pâine dumicată în apă fiartă cu puţin unt}
{fr: sauce longue; potage maigre}
{en: light sauce; soup made with a lot of water}

§ dzãmos (dzã-mósŭ) adg dzãmoasã (dzã-mŭá-sã), dzãmosh (dzã-móshĭ), dzãmoasi/dzãmoase (dzã-mŭá-si) – tsi easti cu multã dzamã; (yimishi) tsi scoati multã dzamã
{ro: zemos}
{fr: juteux}
{en: juicy}
ex: limonji sh-purtucãlj dzãmoasi (cu multã dzamã); pruna tsi mãcai eara dzãmoasã; nu para furã dzãmoasi limonjili aesti; u-alãsã pri foc shi si ngrushe cã eara dzãmoasã

§ zãmos (zã-mósŭ) adg zãmoasã (zã-mŭá-sã), zãmosh (zã-móshĭ), zãmoasi/zãmoase (zã-mŭá-si) – (unã ca dzãmos)
ex: ghela ishi ca zãmoasã (cu dzamã multã)

§ ndzãmedz (ndzã-médzŭ) vb I ndzã-mai (ndzã-máĭ), ndzãmam (ndzã-mámŭ), ndzãmatã (ndzã-má-tã), ndzãmari/ndzãmare (ndzã-má-ri) – (cãndu-i zborlu ti dzamã, apã, sãndzi, etc.) es (ansar) cu puteari di iuva (prit unã crãpiturã, guvã, etc.); scot pronj dit unã aranã tsi coatsi; andzãmedz, azvom, zvom, vom, azvurãscu, scot pronj; (fig: mi-andzãmedz = mi-aspun (es, mi duc) dininti; mi-alãncescu, alincescu, fãnirusescu, furnisescu, pãrãstisescu, pãrãstãsescu, dau, dau cap, scot cap, fitrusescu dit loc, etc.)
{ro: ţâşni, supura; apărea}
{fr: jaillir (du jus), dégoutter, suppurer; apparaître, surgir}
{en: gush forth (juice, water, etc.); suppurate (wounds); appear, come into view}
ex: nãscãnti chicuti di sãndzi ndzãmarã (inshirã, s-alãncirã); ndzãmeadzã (azvurashti) apã dit aestã cheatrã

§ ndzãmat (ndzã-mátŭ) adg ndzãmatã (ndzã-má-tã), ndzãmats (ndzã-mátsĭ) ndzãmati/ndzãmate (ndzã-má-ti) – (trã dzamã, apã, sãndzi, etc.) tsi ari ansãritã cu puteari di iuva; tsi ari scoasã pronj; andzãmat, azvumut, zvumut, vumut, azvurãt
{ro: ţâşnit, supurat; apărut}
{fr: jailli (du jus), dégoutté, suppuré; apparu, surgi}
{en: gushed forth (juice, water, etc.); suppurated (wounds); appeared, who came into view}
ex: bratslu easti ndzãmat (ari scoasã pronj)

§ ndzãmari/ndzãmare (ndzã-má-ri) sf ndzãmãri (ndzã-mắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu tsiva andzãmeadzã; andzãmari, azvumeari, zvumeari, vumeari, azvurãri; alãnciri, alinciri, fãnirusiri, furnisiri, pãrãstisiri, pãrãstãsiri, etc.
{ro: acţiunea de a ţâşni, de a supura; de a apărea, ţâşnire, supurare}
{fr: action de jaillir (du jus), de dégoutter, de suppurer; d’apparaître, de surgir}
{en: action of gushing (forth); of suppurating; of appearing, of coming into view}

§ andzãmedz (an-dzã-médzŭ) vb I andzãmai (an-dzã-máĭ), andzãmam (an-dzã-mámŭ), andzãmatã (an-dzã-má-tã), andzãmari/andzãmare (an-dzã-má-ri) – (unã cu ndzãmedz)
ex: pronjlu andzãmeadzã (easi, ansari; tu scriarea-a noastrã: pronjlu ndzãmeadzã); cãti un tricãtor tsi andzãma (fig: s-alãncea; tu scriarea-a noastrã: tsi ndzãma) tu locurli atseali; cãti vãrnã cãrvani andzãma (fig: dãdea cap; tu scriarea-a noastrã: vãrnã cãrvani ndzãma) la Crutsi; di cum andzãmã (fig: s-amintã) sivdãlu

§ andzãmat (an-dzã-mátŭ) adg andzãmatã (an-dzã-má-tã), andzãmats (an-dzã-mátsĭ) andzãma-ti/andzãmate (an-dzã-má-ti) – (unã cu ndzãmat)

§ andzãma-ri/andzãmare (an-dzã-má-ri) sf andzãmãri (an-dzã-mắrĭ) – (unã cu ndzãmari)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

gol

gol (gólŭ) adg goalã (gŭá-lã), golj (góljĭ), goali/goale (gŭá-li) –
1: (lucru) tsi nu-ari tsiva nuntru; fãrã tsiva altu; mash el; el singur; etc.;
2: tsi nu-ari tsiva pri el (stranji pri om, frãndzã pri pom, arburi pri golinã, caduri pri stizmã, etc.); dispuljat, gulishan, goalish;
(expr:1: easti gol = easti ftohi, oarfãn;
2: gol ca tufechea = dip gulishan, tsi nu-ari dip tsiva pi el;
3: yin (fug, mi duc) cu mãna goalã = yin (fug, mi duc) fãrã s-aduc (s-ljau) tsiva cu mini;
4: talji (zboarã) goali = dzãtsi (talji) zboarã fãrã simasii, pãlavri, tsi nu vor s-dzãcã tsiva, papardeli, curcufeli, shahlamari;
5: nu-lj si mãcã goalã = easti om bun, gioni; nu easti om di-aradã ca s-pots s-ti-agiots cu el)
{ro: gol, despuiat; sărac; numai}
{fr: vide, creux; nu, à poil, dépouillé}
{en: empty; naked, bare}
ex: cap gol di (fãrã di, tsi nu-ari) minti; butsli suntu goali (nu-au tsiva nuntru); muntsãlj va s-armãnã golj (fãrã tsiva) shi ernji; suntu golj di (fãrã) turmi muntsãlj; dimneatsa goalã (dispuljatã, gulishanã) tut mi-aflam; am unã carti goalã (mash unã carti); chiupa di umtu nã u alãsarã goalã (fãrã tsiva nuntru); mash atsea casã goalã (singurã) avea; am tsi dzãts tini, mi-alãsã gol (fig: fãrã tsiva, ftohi, oarfãn), gulishan; goalã (fig: goalishi, fãrã tsiva, ftohi) s-ti ved!; un gol (mash un, el singur) tu shapti feati; ti pãni goalã l-dai ficiorlu? (mash trã pãni, fãrã tsiva altu, trã tsiva dip?); mãcã pãni, sh-goalã (fãrã tsiva altu) sh-fãr di cash; ma bunã pãni goalã cu-arãdeari, dicãt gheli multi cu ncãceari; elj golj (mash elj, elj singuri) vinjirã; a tatã-tui, ljirtatlu, nu-lj si mãca goalã
(expr: eara om bun, gioni cu cari nu puteai s-ti-agiots); talji, zburashti multi goali
(expr: zboarã goali, papardeli)

§ gulescu (gu-lés-cu) vb IV gulii (gu-líĭ), guleam (gu-leámŭ), gulitã (gu-lí-tã), guliri/gulire (gu-lí-ri) –
1: scot dit un lucru (vas, buti, casã, etc.) tut tsi s-aflã nãuntru (sh-lu bag tu altu tsiva, icã lu-aruc); scot, dishertu, discarcu, versu;
2: ãlj ljau (ãl dispolj di) tut tsi ari sh-lu-alas fãrã dip tsiva; mprad
{ro: goli, despuia}
{fr: vider, dénuder, dévêtir, dépouiller}
{en: empty; bare, strip, drain}
ex: gulii cupa di yin (biui tut yinlu dit cupã); va s-gulescu chiupa; gulit (scoasit sh-biut tut tsi-avea tu) unã buti di yin; nj-si guli casa deanda fudzi; mi gulirã fari (nj-loarã tut, mi-alãsarã gol); furlji nã gulirã (mprãdarã, loarã tut tsi-avea) casa; s-ti guleshti (si scots di pri tini tut tsi ai shi s-hii) cum ti featsi mã-ta; gulea (aminta tut la cãrtsã, loa tuts pãradzlji tsi lj-avea alantsã) dipriunã

§ gulit (gu-lítŭ) adg gulitã (gu-lí-tã), gulits (gu-lítsĭ), guliti/gulite (gu-lí-ti) –
1: tsi-lj s-ari scoasã (un vas, unã buti, unã casã, etc.) tut tsi-avea nãuntru; dishirtat, discãrcat, virsat, mprãdat, etc.
2: cari easti dispuljat di tut tsi-ari pri el (omlu di stranji, pomlu di frãndzã, stizma di caduri, etc.); dispuljat, dizviscut, etc.
{ro: golit, despuiat}
{fr: vidé, désempli, dénudé, dévêti, dépouillé}
{en: emptied; bared, drained, stripped}
ex: cofi guliti (dit cari s-ari scoasã tut)

§ guliri/gulire (gu-lí-ri) sf guliri (gu-lírĭ) – astea tsi s-fatsi cãndu lu-adari un lucru s-hibã gol icã gulishan; dispuljari, dizvishteari, scuteari, discãrcari, virsari, mprãdari, etc.
{ro: acţiunea de a goli; golire, despuiere}
{fr: action de vider, de dénuder, de dévêtir, de dépouiller; vidange}
{en: action of emptying; of baring, of draining, of stripping; drain}

§ dizgulescu (diz-gu-lés-cu) vb IV dizgulii (diz-gu-líĭ), dizguleam (diz-gu-leámŭ), dizgulitã (diz-gu-lí-tã), dizguliri/dizgulire (diz-gu-lí-ri) – ãlj ljau (ãl dispolj di) lucrili tsi ari pi el (frãndzã trã ponj, stranji trã om, carni pri os, coaji trã yimishi, etc.) sh-lu-alas gol sh-fãrã dip tsiva; scot stranjili di pri truplu (parti di truplu) a unui om, di-armãni gol; dizvescu, dispolj, dizgolj
{ro: (se) dezgoli}
{fr: (se) dénuder}
{en: denude, lay bare}
ex: sh-mutrea lucrul nãinti dizgulindalui (arupãndalui, mãcãndalui carnea di pri) unã coastã; mi dizgulirã di paradz (mi dispuljarã di paradz, ãnj loarã tuts paradzlji); dizguljai prunlu; dizguljai (scosh coaja di) pãnea

§ dizgulit (diz-gu-lítŭ) adg dizgulitã (diz-gu-lí-tã), dizgulits (diz-gu-lítsĭ), dizguliti/dizgulite (diz-gu-lí-ti) – (om) tsi-lj s-ari scoasã stranjili di pi el; (arburi) tsi-lj s-ari uscatã sh-cãdzutã frãndzãli; dizviscut, dispuljat, dizguljat
{ro: dezgolit}
{fr: dénudé}
{en: denuded, bare}
ex: armasi dizgulit (fãrã tsiva) cavai di el

§ dizguliri/dizgulire (diz-gu-lí-ri) sf dizguliri (diz-gu-lírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu tsiva i cariva s-dizguleashti; dizvishteari, dispuljari, dizguljari
{ro: acţiunea de a (se) dezgoli}
{fr: action de (se) dénuder}
{en: action of denuding, of laying bare}

§ dizgolj (diz-góljŭ) (mi) vb I dizguljai (diz-gu-ljĭáĭ), dizguljam (diz-gu-ljĭámŭ), dizguljatã (diz-gu-ljĭá-tã), dizguljari/dizguljare (diz-gu-ljĭá-ri) – cur di coaji unã nucã (un mer, unã purtucalã, un arburi, etc.); dizbilescu, dispituredz
{ro: descoji}
{fr: peler, écorcer}
{en: peel, remove the skin (bark)}
ex: elj dizgoalji (curã di coajã) cireshlu; dizguljarã (curarã di coaji) nã njilji di nuts; dizgoalji (curã di coaji) cãstãnja

§ dizguljat (diz-gu-ljĭátŭ) adg dizguljatã (diz-gu-ljĭá-tã), dizguljats (diz-gu-ljĭátsĭ), dizguljati/dizguljate (diz-gu-ljĭá-ti) – tsi-lj s-ari scoasã coaja; dizbilit, dispiturat
{ro: descojit}
{fr: pelé, écorcé}
{en: peeled, with the skin (bark) removed}
ex: cãrvealja easti dizguljatã (mash njedz, cu coaja scoasã)

§ dizgulja-ri/dizguljare (diz-gu-ljĭá-ri) sf dizguljeri (diz-gu-ljĭérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un lucru s-dizguljadzã; dizbiliri, dispiturari
{ro: acţiunea de a descoji; descojire}
{fr: action de peler, d’écorcer}
{en: action of peeling, of removing the skin (bark)}

§ gulãciuni/gulãciune (gu-lã-cĭú-ni) sf gulãciunj (gu-lã-cĭúnjĭ) – atsea tsi ari un lucru cãndu easti gol; starea tsi u-ari omlu tsi easti gol; guliciuni (fig: gulãciuni = vãnãtati, tsi nu-ari nitsiunã simasii, tsi nu-adutsi vãrã hãiri)
{ro: goliciune, deşertăciune}
{fr: vacuité, nudité; inutilité}
{en: emptiness; nudity; futility}

§ guliciuni/guliciune (gu-li-cĭú-ni) sf guliciunj (gu-li-cĭúnjĭ) – (unã cu gulãciuni)
ex: tora u-aduchi guliciunea (atsea cã easti gulishanã); tuti dit eta-aestã suntu guliciunj (fig: vãnãtati, ncot)

§ gulishan (gu-li-shĭánŭ) adg gulishanã (gu-li-shĭá-nã), gulishanj (gu-li-shĭánjĭ), gulishani/gulishane (gu-li-shĭá-ni) – tsi nu-ari tsiva pri el (stranji pri om, frãndzã pri pom, arburi pri golinã, caduri pri stizmã, peani pri pulj, etc.); gol, dispuljat, goalish, gulici, cuculici; dizviscut, gulishinat, dizlãxit, dispuljat
{ro: gol, golaş, despuiat, fără pene}
{fr: dénudé, dénué de tout, nu, à poil, dépouillé, déplumé}
{en: naked, bare, stripped, featherless}
ex: amurã gulishanã (fãrã amuri); mi-alãsã gol, gulishan (fãrã tsiva); pulj gulishanj (goalish, fãrã peani)

§ gulici2 (gu-lícĭŭ) adg gulici/gulice (gu-lí-ci), gulici (gu-lícĭ), gulici/gulice (gu-lí-ci) – (unã cu gulishan)
ex: lj-scoasi sh-cãmeasha shi u-alãsã gulici (gulishanã)

§ gulishinedz (gu-li-shi-nédzŭ) (mi) vb I gulishinai (gu-li-shi-nái), gulishinam (gu-li-shi-námŭ), gulishinatã (gu-li-shi-ná-tã), gu-lishinari/gulishinare (gu-li-shi-ná-ri) – l-guleshti di tut tsi-ari pri el (omlu di stranji, pomlu di frãndzã, stizma di caduri, etc.); dispolj, dizvescu, etc.
{ro: despuia}
{fr: dénuder, dévêtir, dépouiller}
{en: bare, strip, shed (trees)}
ex: nu furarã, nu gulishinarã (nu dispuljarã)

§ gulishinat (gu-li-shi-nátŭ) adg gulishinatã (gu-li-shi-ná-tã), gulishinats (gu-li-shi-nátsĭ), gulishinati/gulishinate (gu-li-shi-ná-ti) – tsi easti gulit di tut tsi-ari pri el (omlu di stranji, pomlu di frãndzã, stizma di caduri, etc.); dispuljat, dizviscut, etc.
{ro: despuiat}
{fr: dénudé, dévêti, dépouillé}
{en: bared, stripped}

§ gulishinari/gulishinare (gu-li-shi-ná-ri) sf gulishinãri (gu-li-shi-nắri) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva gulishineadzã; dispuljari, dizvishteari, etc.
{ro: acţiunea de a despuia; despuiere}
{fr: action de dénuder, de dévêtir, de dépouiller}
{en: action of baring, stripping, shedding (trees)}

§ gulishnedz (gu-lish-nédzŭ) (mi) vb I gulishnai (gu-lish-nái), gulishnam (gu-lish-námŭ), gulishnatã (gu-lish-ná-tã), gulishnari/gulishnare (gu-lish-ná-ri) – (unã cu gulishinedz)
ex: l-gulishnarã di tuti stranjili tsi-avea pri el

§ gulishnat (gu-lish-nátŭ) adg gulishnatã (gu-lish-ná-tã), gulishnats (gu-lish-nátsĭ), gulishnati/gulishnate (gu-lish-ná-ti) – (unã cu gulishinat)

§ gulishnari/gulishnare (gu-lish-ná-ri) sf gulishnãri (gu-lish-nắri) – (unã cu gulishinari)

§ goalish (gŭá-lishĭŭ) adg goalishi/goalishe (gŭá-li-shi), goalish (gŭá-lishĭ), goali-shi/goalishe (gŭá-li-shi) – tsi nu-ari tsiva pri el (stranji pri om, peri pri cap, frãndzã pri pom, arburi pri golinã, caduri pri stizmã, peani pri pulj, etc.); gol, dispuljat, gulishan, cuculici, chelish, calvu, etc.
{ro: gol, chel}
{fr: nu, à poil, dépouillé, déplumé, chauve}
{en: naked, bare, bald, featherless}
ex: sh-anãltsa lumãchili goalishi (goali, dispuljati di frãndzã) cãtrã tser; pri unã goalishi mãgulã

§ golinã (gó-li-nã) sf golinj (gó-linj) – loc ma-analtu tsi easti neacupirit di pãduri; dzeanã (munti, ohtu, mãgulã) goalishã (fãrã arburi); acãri, golnã, gulinã
{ro: creştet pleşuv}
{fr: sommet d’une montagne qui n’est pas couvert, sommet ou colline chauve, lieu dépourvu de toute plantation}
{en: bald mountain top}
ex: di pri golinj eu mutrescu?

§ golnã (gól-nã) sf golni/golne (gól-ni) – (unã cu golinã)

§ gulinã (gu-lí-nã) sf gulinj (gu-línj) – (unã cu golinã)

§ gulivragã (gu-li-vrá-gã) sf gulivrãdz (gu-li-vrắdzĭ) – cãmpul goalish di mardzinea di-arãu (cu earbã shi fãrã ponj) pristi cari s-vearsã arãulu cãndu yini cu apã multã; luncã
{ro: luncă}
{fr: vallée longue, large et herbeuse; prairie}
{en: long valley along rivers, wide and grassy, prairie}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

purtucalje, purdicalje

RO:portocală
EN:orange
FR:orange
Dictsiunar Armãn-Romãn-Englez-Francez - Mariana Bara 2015