{ro: foiţă de ţigară}
{fr: papier à cigarette}
{en: cigarette paper}
ex: dã-nj nã tsigarohartã

§ tsigaruhartã (tsi-ga-ru-hár-tã) sf tsigaruhãrtsã (tsi-ga-ru-hắr-tsã) – (unã cu tsigarohartã)

(expr: dats di mãnear)

§ ancunjari/ancunjare (an-cu-njĭá-ri) sf ancunjeri (an-cu-njĭérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu si-ancunji tsiva; ncunjari
{ro: acţiunea de a aprinde, de a înfiripa (foc); de a arde fără flacăre; aprindere, înfiripare}
{fr: action d’allumer (feu); de brûler sans flamme, de faire de la fumée}
{en: action of igniting, of kindling (fire); of burning without flames}

§ ncunj (ncúnjĭŭ) vb I ncunjai (ncu-njĭáĭ), ncunjam (ncu-njĭámŭ), ncunjatã (ncu-njĭá-tã), ncunjari/ncunjare (ncu-njĭá-ri) – (unã cu ancunj)
ex: la locurli ncunjati (tsi-ardea) di iu-avui ascãpatã; niorli citãsescu ca marea ncunjatã
(expr: ntunicatã)

§ ncunjat (ncu-njĭátŭ) adg ncunjatã (ncu-njĭá-tã), ncunjats (ncu-njĭátsĭ), ncunjati/ncunjate (ncu-njĭá-ti) – (unã cu ancunjat)
ex: masti ncunjatã
(expr: niuratã); chiro ncunjat
(expr: ntunicat, niurat)

§ ncunjari/ncunjare (ncu-njĭá-ri) sf ncunjeri (ncu-njĭérĭ) – (unã cu ancunjari)

§ bit (bítŭ) adg bitã (bí-tã), bits (bítsĭ), biti/bite (bí-ti) – (unã cu biut)

§ beari/beare (beá-ri) sf beri (bérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva bea i tsiva easti biut; sudzeari, surghiri, tsucuiri
{ro: acţiunea de a bea, de a suge; băutură}
{fr: action de boire, de sucer; boisson}
{en: action of drinking; of sucking}
ex: ghini beai, ma mãcarea shi bearea vor sh-lucurlu; io nu vinj ti-a beari
(expr: tra s-beau yin); u arcã tu beari; u bãgarã tu beari
(expr: nchisirã s-bea yin, arãchii, etc.); s-yinits, s-ursits a beari
(expr: ziafeti); a beari
(expr: ziafeti) mi duc; elj yiurtisescu Ayiu-Dimitri, au beari
(expr: ziafeti); mãni nj-am bearea
(expr: ziafetea ti numã)

§ biri/bire (bí-ri) sf biri (bírĭ) – (unã cu beari)

§ nibiut (ni-bi-útŭ) sf nibiutã (ni-bi-ú-tã), nibiuts (ni-bi-útsĭ), nibiuti/nibiute (ni-bi-ú-ti) – (apa, cafelu, yinlu, etc.) tsi nu easti biut; (omlu) tsi nu ari biutã apã (cafe, yin, etc.); tsi nu easti mbitat; tsi lj-easti seati
{ro: (om, lichid) nebăut, însetat}
{fr: qui n’a pas bu}
{en: (liquid) that is not drank, who did not drink; thirsty}
ex: nimãcat, nibiut, carishti di cãndu, s-ahtirnu neacljimat pri measã; featili nimãcati (agiuni) shi nibiuti (nsitati) di dzãli

§ nibeari/nibeare (ni-beá-ri) sf niberi (ni-bérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu bea
{ro: acţiunea de a nu bea}
{fr: action de ne pas boire}
{en: action of not drinking}

§ biuturã (bi-u-tú-rã) sf biuturi (bi-u-túrĭ) – lucrul (apa, cafelu, yinlu, etc.) tsi s-bea; beari
{ro: băutură}
{fr: boisson}
{en: drink}
ex: am mãcari sh-biuturã (lucri tsi s-bea di-aradã, ca yin, arãchii, etc.); nu-i biuturã arauã; biutura
(expr: bearea di-arãchii, di yin) lu-asparsi

§ parabeau (pá-ra-beáŭ) vb II parabiui (pá-ra-bi-úĭ) shi parabii (pá-ra-bíĭ), parabiam (pá-ra-bi-ĭámŭ) shi parabeam (pá-ra-beámŭ), parabiutã (pá-ra-bi-ú-tã) shi parabitã (pá-ra-bí-tã), parabeari/parabeare (pá-ra-beá-ri) shi parabiri/parabire (pá-ra-bí-ri) – beau ma multu dicãt lipseashti
{ro: bea prea mult}
{fr: boire trop}
{en: drink too much}
ex: parabiui (biui ma mulu dicãt lipsea la numtã

§ parabiut (pá-ra-bi-útŭ) sf parabiutã (pá-ra-bi-ú-tã), parabiuts (pá-ra-bi-útsĭ), parabiuti/parabiute (pá-ra-bi-ú-ti) – tsi ari biutã ma multu dicãt lipseashti
{ro: băut prea mult}
{fr: qui a bu trop}
{en: drink too much}

§ parabit (pá-ra-bítŭ) sf parabitã (pá-ra-bí-tã), parabits (pá-ra-bítsĭ), parabiti/parabite (pá-ra-bí-ti) – (unã cu parabiut)

§ parabeari/parabeare (pá-ra-beá-ri) sf paraberi (pá-ra-bérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-bea ma multu dicãt lipseashti
{ro: acţiunea de a bea prea mult}
{fr: action de boire trop}
{en: action of drinking too much}

§ parabiri/parabire (pá-ra-bí-ri) sf parabiri (pá-ra-bírĭ) – (unã cu parabeari)

§ apubeau (a-pu-beáŭ) vb II apubiui (a-pu-bi-úĭ), apubeam (a-pu-beámŭ), apubiutã (a-pu-bi-ú-tã), apubeari/apubeare (a-pu-beá-ri) – beau aproapea tut
{ro: bea aproape tot}
{fr: boire (presque) intégralement}
{en: drink (almost) everything}

§ apubiut (a-pu-bi-útŭ) sf apubiutã (a-pu-bi-ú-tã), apubiuts (a-pu-bi-útsĭ), apubiuti/apubiute (a-pu-bi-ú-ti) – tsi s-ari aproapea tut biutã
{ro: băut aproape tot}
{fr: bu (presque) intégralement}
{en: drunk (almost) everything}

§ apubeari/apubeare (a-pu-beá-ri) sf apuberi (a-pu-bérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-bea aproapea tut
{ro: acţiunea de a bea aproape tot}
{fr: action de boire (presque) intégralement}
{en: action of drinking (almost) everything}

§ cutsubeau (cu-tsu-beáŭ) vb II cutsubiui (cu-tsu-bi-úĭ), cutsubiam (cu-tsu-bi-ĭámŭ), cutsubiutã (cu-tsu-bi-ú-tã), cutsubeari/cutsubeare (cu-tsu-beá-ri) – beau peanarga, putsãn cãti putsãn, chicutã cu chicutã;
(expr: cutsubeau = beau putsãn yin (arãchii) sh-mi mbet niheamã)
{ro: legumi}
{fr: buvotter}
{en: drink little and slowly}

§ cutsubiut (cu-tsu-bi-útŭ) adg cutsubiutã (cu-tsu-bi-ú-tã), cutsubiuts (cu-tsu-bi-útsĭ), cutsubiuti/cutsubiute (cu-tsu-bi-ú-ti) – (apã, cafe, yin, etc.) tsi easti biut cãti putsãn; (om) tsi ari biutã peanarga, putsãn cãti putsãn
{ro: legumit}
{fr: buvotté}
{en: (liquid that is, or man that has) drunk little and slowly}

§ cutsubeari/cutsubeare (cu-tsu-beá-ri) sf cutsuberi (cu-tsu-bérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva cutsubea
{ro: acţiunea de a legumi}
{fr: action de buvotter}
{en: action of drinking little and slowly}

{ro: fumat}
{fr: fumé (cigarette)}
{en: smoked (cigarette, pipe)}

§ fumari/fumare (fu-má-ri) sf fumãri (fu-mắrĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu bea unã tsigari
{ro: acţiunea de a fuma; fumare}
{fr: action de fumer du tabac}
{en: action of smoking tobacco}
ex: fumarea fatsi arãu shi nu aundzeashti la ficiori

§ fumãrii/fumãrie (fu-mã-rí-i) sf fumãrii (fu-mã-ríĭ) – aerã mplinã di fum; negurã di fum; scutidi
{ro: fumăraie}
{fr: épaisse fumée, ténébres}
{en: clouds of smoke}
ex: fumãria (scutidea) a noaptiljei

§ afum (a-fúmŭ) (mi) vb I afumai (a-fu-máĭ), afumam (a-fu-mámŭ), afumatã (a-fu-má-tã), afumari/afu-mare (a-fu-má-ri) –
1: fac sã scoatã fum; lãescu, cã shidzui tu fum; mi-acoapir cu fum; fac tsiva (carni) sã sta tu fum ma multu chiro, tra s-u fac s-nu s-aspargã shi s-tsãnã multu chiro;
2: acoapir un lucru (oarã, nel, minghiush, etc.) cu-un petur multu suptsãri di amalãmã (asimi, etc.) tra s-lu fac lucrul ma mushat (s-dãnãseascã ma ghini, etc.); fum, hrisusescu, mãlãmusescu, ãngãlbidedz, nglubudedz;
(expr:
1: u-afum = fug, li cãlescu; li ciulescu, u shpirtuescu;
2: afum = fur;
3: mi-afum = (i) beau multu yin i arãchii sh-mi mbet; (ii) mi mãrinedz, mi siclitsescu (iii) mi lãescu (di fum);
4: lj-afum nãrli = lu ncaci, lu-aurlu, l-bag dinãpoi;
5: lj-afum ugeaclu = l-clirunumsescu; etc.)
{ro: fuma; expune la fum; polei, auri; scoate fum}
{fr: fumer; exposer à l’action de la fumée; dorer; degager de la fumée}
{en: expose to the effect of smoke; smoke; gild}
ex: foclu mi-afumã; tutã oda nj-afumãm cu fumlu di thimnjamã; muljarea arauã easti ca casa tsi afumã (scoati fum); cãldarea s-afumã (lãi di fum); afumãm (nglubudãm, hrisusim) verli la hrisic; mi-afumai (lãii di fum) tu fatsã; afumai un nel di-asimi; cum ugeaclu a nostru afumã (scoati fum); u-afumã
(expr: fudzi) di-aclo; arapi aloatlu dit cãpisteari sh-u-afumã
(expr: sh-fudzi) di-aclo; afumash
(expr: furash) nã oai; nu alasã hilj s-lj-afumã ugeaclu
(expr: s-lu clirunumseascã); v-afumat
(expr: vã mbitat) la numtã; mi afumai (mi mbitai) la cafine; s-afumarã (biurã, sã mbitarã) deaghinealui; va ts-afum nãrli
(expr: va ti ncaci)

§ afumat (a-fu-mátŭ) adg afumatã (a-fu-má-tã), afumats (a-fu-mátsĭ), afumati/afumate (a-fu-má-ti) – tsi scoasi fum; tsi lãi di shideari la fum; faptu sã sta tu fum; fumat, hrisusit, mãlãmusit, ãngãlbidat, nglubudat;
(expr: fudzit, cãlit; ciulit, shpirtuit; furat; mbitat; mãrinat; ncãceat; clirunumsit; etc.)
{ro: fumat; afumat, expus la fum; poleit, aurit; care a scos fum}
{fr: fumé; exposé à l’action de la fumée; doré; degagé de la fumée}
{en: smoked; exposed to the effect of smoke; gilded}
ex: afumati (hrisusiti) cu amalamã; featã, tsi nj-eshti afumatã
(expr: mãrinatã)?

§ afumari/afumare (a-fu-má-ri) sf afumãri (a-fu-mắrĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu s-afumã; scuteari fum; lãiri di shideari tu fum; fumari, hrisusiri, mãlãmusiri, ãngãlbidari, nglubudari;
(expr: fudziri, cãliri; ciuliri, shpirtuiri; furari; mbitari; ncãceari; clirunumsiri; etc.)
{ro: acţiunea de a fuma, de a polei, de a scoate fum; fumare; expunere la fum; poleire; scoatere fum}
{fr: action de fumer, d’exposer à l’action de la fumée; de dorer; de degager de la fumée}
{en: action of smoking, of exposing to the effect of smoke; of gilding}
ex: afumarea cu thimnjamã easti sãnãtoasã

§ afumãturã (a-fu-mã-tú-rã) sf afumãturi (a-fu-mã-túrĭ) – urma alãsatã di-unã afumari; nglubudari, hrisusiri
{ro: poleire}
{fr: dorure}
{en: gilding}

§ fumig (fú-migŭ) vb I fumigai (fu-mi-gáĭ), fumigam (fu-mi-gámŭ), fumigatã (fu-mi-gá-tã), fumigari/fumigare (fu-mi-gá-ri) – fac un lucru (cu ardearea) si scoatã fum; fac un lucru s-treacã prit fum; (un lucru) ardi fãrã pirã shi scoati fum
{ro: fumega}
{fr: dégager de la fumée}
{en: give off smoke; smoke}
ex: nica fumigã (scoati fum) loclu iu arsi casa

§ fumigat (fu-mi-gátŭ) adg fumigatã (fu-mi-gá-tã), fumigats (fu-mi-gátsĭ), fumigati/fu-migate (fu-mi-gá-ti) – tsi ari scoasã fum; tsi ari arsã cu scutearea di fum
{ro: fumegat}
{fr: qui a dégagé de la fumée}
{en: given off smoke; smoked}

§ fumigari/fumigare (fu-mi-gá-ri) sf fumigãri (fu-mi-gắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu fumigã tsiva
{ro: acţiunea de a fumega; fumegare}
{fr: action de dégager de la fumée}
{en: action of giving off smoke; of smoking}
ex: nã stãmãnã tsãnu fumigarea (scutearea di fum) tu urvali

(expr: intrarã s-gioacã tu caplu di cor); trag corlu doilji-lj hilj; tradzi
(expr: easti etim) trã moarti; tradzi
(expr: ngreacã) tu zigã; trãdzea
(expr: bãtea, sufla) un vimtu mari; vimtul cãndu vai tragã
(expr: suflã); trapsirã
(expr: dusirã, bãnarã) nã banã ca di amiradz; biu unã apã aratsi sh-trapsi calea
(expr: fudzi); el trapsi
(expr: dusi) nclo di-amari; trapsi calea
(expr: fudzi, nchisi); cati un s-trapsi (fudzi) dit udãlu a ljei; sh-trapsirã calea
(expr: nchisirã, fudzirã; sh-vidzurã di cali); hai, tradzi
(expr: nchisea), fudz!; va s-tradzim cali mãni
(expr: avem cali trã imnari, fudzeari mãni); adz, tutã dzua, trapsim cali
(expr: imnãm, alãgãm); trapsi
(expr: vinji di shidzu) la mini; iu avea traptã
(expr: iu s-avea dusã, iu avea shidzutã, iu avea tricutã noaptea) pãrmãteftsãlj; trapsirã
(expr: fudzirã, s-dipãrtarã) dit irnjia-atsea di pãduri; cãndu trapsi
(expr: nchisi) dit xeani; nu ma putea s-tragã
(expr: s-tragã, s-ducã ninti); dzua-alantã trapsirã
(expr: fudzirã) di-aclo; nu shtiu tsi-ari, ma aftuchina-a mea nu tradzi ninti (nu nchiseashti); trapsi (s-pidipsi di, arãvdã) niputeari; lumea tradzi di (s-pidipseashti cã nu-ari) apã; nj-trapshu (arãvdai, pãtsãi) mari furtunã; trapsim (arãvdãm, nã pidipsim cu) multi lãets; trapshu nitraptili (pãtsãi nipãtsãtili, vãsãnipsii multi) cu nãs; Doamne, tsi lãets au faptã, di armãnjlj-ahãti-au traptã (arãvdarã, s-pidipsirã ahãt); multi shtii, multi va s-tradz (multu va ti pidipseshti, multi va s-aravdzã); trapsi mãnã
(expr: s-alãsã); bitiseashti, tradzi mãnã
(expr: s-alasã); tradzi mãnã
(expr: s-alasã, fudzi) di Mureauã; di ducã, mãnã nu trapsi
(expr: nu s-alãsã, featsi cum featsi shi s-dusi); u ligã: “cã va mi duc”, shi di ducã mãna nu trapsi
(expr: nu s-alãsã pãnã nu s-featsi a lui); funea s-tradzi (sã ntindi); cãt tradzi (s-tindi) amarea; cãt tradzi frãndza sh-arina (multi, cãt s-tindi frãndza sh-arina); lãnã s-tradzi tu (treatsi prit) scamnu tra si s-adarã cairi; trapshu
(expr: aminai) tufechea; trapsi
(expr: aminã tufechea) pristi nãs shi-l culcã mpadi; nu s-tradzi
(expr: nu s-bea) tsigarã pit sucãchi; lu-aflai iu trãdzea
(expr: bea) tsigarã; apa s-trapsi
(expr: nãpui); trãdzets-vã nãpoi
(expr: nãpuits-vã); li tradzi groasi, li tradzi mãri
(expr: dzãtsi, pistipseashti cã easti om mari; s-alavdã multu); s-tradzi di soi
(expr: dzãtsi cã easti di soi bunã); trapsirã shcurtitsa
(expr: arcarã cu zarea, aleapsirã limnitsi) shi-lj cãdzu a hiljlui di-amirã

§ traptu (tráp-tu) adg traptã (tráp-tã), traptsã (tráp-tsã), trapti/trapte (tráp-ti) –
1: (lucru) cari fu minat cãtrã atsel tsi featsi copuslu s-lu minã;
2: tsi easti faptu si s-tindã; tsi s-ari teasã;
3: (atsel) tsi ari arãvdatã (s-ari pidipsitã, ari pãtsãtã) unã dureari trupeascã i sufliteascã; vãsãnipsit, pidipsit, munduit, arãvdat, etc.
(expr:
1: (fatsã) traptã, traptu (la fatsã) = cu unã fatsã tsi-aspuni cã nu para easti ghini cu sãnãtatea;
2: (nari) traptã, (nãri) trapti = (nari) mushatã;
3: (dzeanã) traptã = dzeanã datã cu cundiljlu;
4: (doagã) traptã = (doagã) veaclji, tuchitã)
{ro: tras; târât; pictat; plecat, dus; folosit; care a suferit; etc.}
{fr: tiré, traîné; peint; parti; porté, utilisé; souffert, etc.}
{en: pulled, dragged; painted; gone; utilised; suffered, etc.}
ex: s-lu-aduts di fãrnu traptu; cu brãnlu traptu-azvarna; cu dzeana traptã
(expr: cundiljatã); cu dzeana lai-gãlãitsã sh-cu nãrli trapti
(expr: mushatã); tatãl ninga nifaptu, hiljlu la Dumnidzã traptu
(expr: traptu = dus, vgat cãtrã nsus) (angucitoari: fumlu shi foclu); easti traptu ca di pi heavrã
(expr: fatsa-lj nu-aspuni ghini, canda easti cu heavrã); unã doagã traptã
(expr: veaclji, purtatã) shi tuchitã; stranj traptu
(expr: purtat)

§ tradziri/tradzire (trá-dzi-ri) sf tradziri (trá-dzirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-tradzi tsiva
{ro: acţiunea de a trage; tragere; de a sufla; suflare; etc.}
{fr: action de tirer, de carder, etc.}
{en: action of pulling; of blowing, etc.}

§ trãdeari/trãdzeare (trã-dzeá-ri) sf trãdzeri (trã-dzérĭ) – (unã cu tradziri)
ex: unã trãdzeari
(expr: aminari cu tufechea), sh-unã agudeari tu semnu; atseali tsi suntu la trãdzeari (la chiptinarea-a lãnãljei)

§ nitraptu (ni-tráp-tu) adg nitraptã (ni-tráp-tã), nitraptsã (ni-tráp-tsã), nitrapti/nitrapte (ni-tráp-ti) – (lucru) tsi nu easti traptu; tsi nu fu minat cãtrã atsel tsi fatsi copuslu s-lu minã; tsi nu easti faptu si s-tindã; tsi nu s-ari teasã; tsi nu ari arãvdatã unã dureari trupeascã i sufliteascã (nu ari pãtsãtã, nu s-ari pidipsitã); nivãsãnipsit, nipidipsit, nimunduit, nearãvdat, etc.
{ro: netras; netârât; care nu a suferit; etc.}
{fr: qui n’est pas tiré; qui n’est pas porté, qui n’a pas souffert; etc.}
{en: who is not pulled; who has not suffered; etc.}
ex: stranj nitraptu (nipurtat multu, ninga bun)

§ nitrapti/nitrapte (ni-tráp-ti) sf pl – munduiri (pidimadz, trãdzeri, cripãri, etc.) ahãntu greali, cã tsi sã pari cã vãrnu altu dit lumi nu li ari traptã pãnã tora
{ro: dureri nesuferite de nimeni până acuma}
{fr: les plus grandes souffrances du monde}
{en: the greatest possible pains}
ex: tradzi nitraptili (trãdzeri multu greali); tini trãpsesh nitraptili (lucri multu slabi, cum nu-ari traptã vãrnu pãnã tora); lj-avea traptã chealea nitraptili; ni mortu, ni yiu nu va-nj hiu, ma va-nj dzac shi nitraptili va-nj trag; nu nj-aspuneai di ma nãinti, dzãsi tatãl, ma featsish s-ti fac s-tradz nitraptili; s-imni shi s-aladz, sh-nitraptili s-li tradz

§ nitra-dziri/nitradzire (ni-trá-dzi-ri) sf nitradziri (ni-trá-dzirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu nu s-tradzi tsiva
{ro: acţiunea de a nu trage; etc.}
{fr: action de ne pas tirer, etc.}
{en: action of not pulling, etc.}

§ nitrãdeari/nitrãdzeare (ni-trã-dzeá-ri) sf nitrãdzeri (ni-trã-dzérĭ) – (unã cu nitradziri)

§ ãntrã (ắn-trã) prip – (unã cu ntrã)

§ ntri/ntre (ntrí) prip – (unã cu ntrã)
ex: s-dutsea ntri (tri, ti, trã) apã cã lã eara seati; mi turnai di ntri apã iu mi-avea pitricutã

§ ntreapã (ntreá-pã) adv – (scriat shi ntri apã) – s-ljau apã; s-aduc apã; trã apã; etc.
{ro: pentru apă, după apă, să aduc apă, etc.}
{fr: pour apporter de l’eau}
{en: to get water}
ex: s-dutsea ntreapã (tri, ti, trã apã) cã lã eara seati; mi turnai di ntreapã iu mi-avea pitricutã; du-ti tini ntreapã